Ook hij is fan: hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange. De zwaailamp en het racisme uit tv-serie De Luizenmoeder: hij ziet niet alleen de humor, maar ook de psychologie ervan in. ‘Uit empathie voor zijn kind kan zelfs de meest verlegen ouder agressief worden.’
Zijn kinderen zijn 16 en 20 jaar, maar Paul van Lange herinnert zich nog goed hoe het – tot zeker in groep 3 – wel een kwartier duurde voordat ouders na een spelletje, een kusje en natuurlijk zwaaien éíndelijk wegliepen uit de klas. In De luizenmoeder drijft het juf Ank tot waanzin en het inzetten van de zwaailamp, die vervolgens alleen maar verwarring zaait onder de niet erg welwillende ouders.
Sociaal psycholoog Van Lange weet precies waar dat lange zwaaien vandaan komt. Drie dingen, zegt hij:
> Groepen zijn traag. ‘Het tempo van de traagste persoon bepaalt het tempo van de groep. Logeer je met een groep in een hotel en spreek je af om 18.00 uur buiten te staan om naar een restaurant te gaan, dan gaat het gezelschap niet voor 18.15 uur op weg. In de klas kan de leerkracht niets doen, zolang de laatste ouder staat te zwaaien.’
> Empathie verblindt en maakt egoïstisch. ‘De empathie van ouders met hun kind gaat ver. Je bent zo bezig met de vraag of jouw kind zich helemaal prettig voelt, dat je niet ziet dat de juf graag wil beginnen en je beter weg kunt gaan. En voor veel mensen geldt: als ze het wel zien, kan het ze niets schelen. De norm is dat egoïsme niet mag. Maar voor je kind mag het wel. Koste wat kost willen veel ouders voorkomen dat hun kind minder aandacht krijgt, of achtergesteld wordt. Zo kan zelfs de meest verlegen ouder heel assertief of zelfs agressief worden.’
> De norm schuift op. ‘Niemand wil dat ene haastige type zijn dat zijn of haar kind minder aandacht geeft dan de andere ouders. Ook voor het kind niet prettig, denkt de ouder al snel.’
Van een vriend met jongere kinderen hoorde Van Lange dat er op de school van zijn kinderen later adequaat korte metten werd gemaakt met het lange zwaaien. Dat hoef je van de suffe schooldirecteur Anton niet te verwachten in De Luizenmoeder. Van Lange: ‘Hij wil de joviale allemansvriend zijn, maar in dit geval is duidelijkheid van de leiding nodig. Een boodschap als: bij de tweede bel moeten alle ouders vertrekken, en die helder overbrengen aan alle ouders. In sommige omgevingen is dat betuttelend, maar niet op een school, waar chaos op de loer ligt en mensen uit alle sociale klassen en culturen komen.’
Bankdirecteur en creatieveling
Van Lange herkent ook zichzelf in de serie. ‘Je ziet dat ouders héél specifieke opvattingen hebben over bijvoorbeeld snoep of verjaardagsfeestjes. Zelf ben ik geen fan van McDonald’s. Als iemand daar een kinderfeestje organiseert, vind ik daar iets van. Je moet je voorstellen: anders dan op je werk, zijn er op je school veel meer verschillen tussen de mensen die elkaar tegenkomen. Er is minder gemeenschappelijkheid, de bankdirecteur en de creatieveling moeten er met elkaar uit zien te komen. Dat is in sommige opzichten verrijkend, maar leidt ook tot misverstanden.’
Zeker als die blind en egoïstisch makende empathie erbij komt kijken, vergeten mensen nog weleens zich in zulke situatie netjes te gedragen.
> Komedieserie De Luizenmoeder was in 2018 en 2019 te zien op NPO3.
> Dit artikel verscheen begin 2018 in VU Magazine.