De gemiddelde Nederlander gebruikt 4000 liter water per dag. Naast 120 liter uit de kraan, zit het in de spullen die je koopt, vooral voedsel. Het meeste water komt uit het buitenland, vaak landen waar water schaars is. Avocado’s uit Brazilië, amandelen uit Californië: het houdt een keer op. Hoogleraar waterbeleid Arjen Hoekstra vertelt hoe erg het is, en wat we kunnen doen.
Peru exporteert asperges naar ons, zodat wij het hele jaar asperges kunnen eten. Door die aspergeteelt daalt de grondwaterstand in Peru steeds verder. ‘Het is economie gebaseerd op een waterbel, dat gaat mis’, waarschuwt Arjen Hoekstra. ‘De wereld is gewend dat dingen wel blijven komen, maar dit houdt een keer op.’ Hoekstra werkte jaren bij het Instituut voor Milieuvraagstukken aan de VU, nu is hij hoogleraar waterbeheer aan de Universiteit Twente.
Nog een voorbeeld: Californië. Het kan daar droog zijn, ook los van de klimaatverandering. Het water gaat er soms op rantsoen. ‘Mensen zijn dan boos dat ze hun zwembad niet kunnen vullen. Boeren mogen wel ongelimiteerd water gebruiken. Er is een studie gedaan naar waar dat water heen gaat. Verreweg het meeste water gaat naar het irrigeren van dierlijk voedsel, zoals alfalfa.’ Dat veevoer gaat voor een deel naar het buitenland: naar China, waar de behoefte aan melk en vlees stijgt en stijgt.
Halve liter cola kost 36-200 liter water
In India kwamen mensen in opstand tegen de Coca Colafabriek. De fabriek deed de grondwaterstand dalen. ‘Je kunt veel van Coca Cola zeggen, maar het is het eerste bedrijf dat zich bewust werd van zijn waterverbruik’, zegt Hoekstra. ‘Weet je hoeveel water er nodig is om een halfliterflesje cola te maken? Minstens 36 liter. Dat zit vooral in de suikerteelt en de productie van cafeïne. En dat is dan nog efficiënt: afhankelijk van het type suiker dat in de cola gaat – uit riet, biet of maïs – en waar het gewas wordt verbouwd, is er soms wel 100 tot 200 liter nodig.’
‘Eet een dag geen vlees, dat scheelt meteen 800 liter’
Als je zo rekent, gaat het hard met je dagelijkse waterverbruik. Bij al het water dat nodig is om je voedsel te maken, valt de dagelijkse douche in het niet. ‘Het klopt van geen kanten dat de overheid campagne voert met korter douchen om water te besparen. Korter douchen is heel goed, omdat het veel energie bespaart. Maar op ons watergebruik is 50, 60 liter een druppel op een gloeiende plaat. Eet een dag geen vlees, dat scheelt gemiddeld meteen 800 liter.’
Water is gratis
Een broodje hamburger kost zelfs 2400 liter water, wat vooral zit in de hamburger zelf. De Nederlandse koe waar hij vandaan komt is waarschijnlijk grootgebracht op grote hoeveelheden soja geïmporteerd uit Brazilië. Een kwart van ons dagelijkse watergebruik zit hem in onze vleesconsumptie. Zuivel, eieren en dierlijke vetten nemen nog eens 19% voor hun rekening. Dierlijke producten zijn dus verantwoordelijk voor meer dan 40% van onze watervoetafdruk. Andere waterslurpers zijn koffie, thee en cacao, 10% bij elkaar. In totaal zit 86% van ons waterverbruik in ons eten en drinken.
Hoe kan dit? Hoe kunnen wij voor een paar euro een broodje hamburger kopen dat zó belastend is voor leefgebieden elders? ‘Water is schaars, maar toch is het gratis’, legt Hoekstra uit. O, je denkt aan je waterrekening? Je vergist je: ‘Je betaalt niet het water, je betaalt de mensen die het waterbedrijf in dienst heeft, en de apparatuur. Je betaalt de service, niet het water zelf. Dat is overal ter wereld zo, niemand is eigenaar van het water.’
Meeste water komt uit droger buitenland
In 2002 ontwikkelde Hoekstra de term watervoetafdruk. Met onderscheid tussen het regenwater dat we gebruiken (groene voetafdruk), het grond- en oppervlaktewater (blauwe voetafdruk) en onze watervervuiling (grijze voetafdruk). Groeit een veld tarwe op regenwater, dan is dat duurzamer dan als het moet beregend met grondwater. Nederlanders hebben het beeld dat het hier altijd regent en dat er zát water is. Maar 95% van onze watervoetafdruk ligt buiten Nederland. ‘Wij veroorzaken met onze consumptie elders schaarste.’
Er zouden overal maxima moeten gelden voor waterverbruik, afhankelijk van wat op die plek verantwoord is, vindt Hoekstra. ‘Maar als je ziet dat we al sinds 1990 steggelen over het aan banden leggen van onze CO2-uitstoot… Over 25 jaar is er een jaarlijkse watertop, zoals we nu klimaattoppen houden. Dat hoop ik tenminste.’ Hebben we zo veel tijd? ‘Ja, want de wereld vergaat niet. Het wordt alleen steeds erger. Steeds meer gebieden komen in de problemen.
De oplossing
De oplossing zit in twee dingen. Ten eerste: consumeer veel minder dierlijke producten. Beperk veeteelt tot plekken waar het zonder extern water kan. Namelijk in zompige graslanden waar landbouwmachines toch niet kunnen komen én in droge gebieden waar oogsten vaak mislukken, waar een magere koe dan de redding van een gezin kan zijn.
‘Eén kilometer rijden op bio-ethanol kost 40 tot 500 liter water‘
Ten tweede: stop acuut met biobrandstof. Eén kilometer rijden op bio-ethanol kost 40 tot 500 liter water. ‘Het is vreselijk, de overheid stimuleert het, maar het zou belast moeten worden’, zegt Hoekstra verontwaardigd. Rijden op biobrandstof kost 100 tot 1000 keer zo veel water als rijden op olie. Nog los van de concurrentie met voedselgewassen. ‘Biobrandstof creëert meer problemen dan het oplost.’ Energie uit wind en zon zijn echt de duurzaamste oplossing, aldus Hoekstra. ‘Beleid op het gebied van water, land, energie en voedsel moet met elkaar worden geïntegreerd.’ Maatregelen nemen doet wel pijn, maar niks doen is geen optie. Zowel onze watervoetafdruk als onze klimaatvoetafdruk moeten naar beneden.
Wist je dat:
– Australië een groot watertekort heeft, maar toch heel veel water exporteert? Het ministerie van Economische Zaken verbiedt medewerkers het verband te leggen tussen het waterprobleem en de export, want die export moet dóór.
– Ook India en China ondanks watertekorten netto veel water exporteren?
– Saoedi-Arabië alvast land opkoopt in waterrijk tropisch Afrika? Voor als andere toevoer van waterrijke consumptiemiddelen opdroogt. Dan verdwijnt ook daar het oerwoud.
– Van het Nederlandse watergebruik 43% niet duurzaam is? Oftewel: dat houdt een keer op. Olijven uit Spanje, rijst en soja uit de VS, suikerriet uit Pakistan, noten en dadels uit Iran.
– De gemiddelde Amerikaan bijna twee keer zoveel water gebruikt als de gemiddelde Europeaan, dus zo’n 7800 liter per dag?
Op 18 november 2019 is Arjen Hoekstra (52), de bedenker van de watervoetafdruk, plotseling overleden, hij werd onwel op de fiets.
Ik schreef dit artikel in 2017 toen ik een gastcollege van Hoekstra op de VU had bijgewoond. Eind oktober 2019 checkte hij mijn tekst opnieuw: het is (helaas) nog helemaal up-to-date.