Door een artikel dat ik laatst schreef, kwam een sluimerende fascinatie weer boven: het nocebo-effect. Dankzij Kennislink kon ik mijn favoriete noceboverhaal uit Bionieuws teruglezen.
Ik kon het nog zó oplepelen: ooit had ik gelezen over een indrukwekkend experiment met iemand die ter dood veroordeeld was, ergens ver weg. Hij zou publiekelijk ter dood worden gebracht, wat heel vernederend was, maar een onderzoeker bood een uitweg. De veroordeelde mocht ervoor kiezen zijn straf zonder publiek te ondergaan door mee te doen aan onderzoek naar een andere executiemethode. De man nam het aanbod aan, waarop de onderzoeker zijn proefpersoon liggend vastbond en blinddoekte. Hij bracht oppervlakkige sneetjes aan in de polsen, zeker niet dodelijk. Maar… de man stierf wel degelijk. Door het nocebo-effect, tegenhanger van het bekendere placebo-effect waarvan ook indrukwekkende voorbeelden bekend zijn.
Dit verhaal duikt regelmatig op in mijn hoofd, veel mensen in mijn omgeving hebben het al moeten aanhoren. Ik wist nog dat ik het ooit had gelezen in Bionieuws, helaas niet bewaard, en daarna heb ik nog weleens tevergeefs gegoogeld of ik kon terugvinden hoe het nou precies zat.
Hoofdpijn door het mondkapje?
De anekdote kwam wederom bij me boven toen het tijdschrift Podopost mij vroeg een artikel te maken naar aanleiding van onrust onder pedicures. Zij hadden het idee dat ze hoofdpijn kregen en vermoeid raakten door de mondmaskers die ze vanwege de coronapandemie tijdens al hun consulten voortdurend moeten dragen. Mijn zoektocht leerde dat de klachten mogelijk veroorzaakt worden door onbewust anders ademen en hyperventileren met een mondmasker op. Maar: er zijn chirurgen die het masker soms meer dan negen uur achter elkaar dragen en nergens last van hebben, terwijl de pedicure het na elk consult van pak ‘m beet drie kwartier even kan afdoen.
Vandaar dat ik aan het nocebo-effect dacht. Ik raadpleegde Peter Lucassen, huisarts-onderzoeker die bij het Radboudumc onderzoek deed naar het volgens hem veel te vaak miskende nocebo-effect. Hij achtte het heel goed mogelijk dat het een rol speelt bij de pedicures.
Eindelijk kan ik het teruglezen
Na mijn interview met hem, waarin bleek dat hij het doodstraf-verhaal niet kende, ben ik weer gaan googelen. Nu was het meteen raak! Precies het artikel waaruit ik de anekdote ken, staat gewoon online op Kennislink. Het is een artikel van Marian Tjaden uit 2005 in Bionieuws, en dit indringende voorbeeld is een case study in een review-artikel uit 1936. Wat heerlijk zeg, dat ik dat eindelijk kon teruglezen.
Had ik het helemaal goed onthouden? Zeker, zo veel indruk had het verhaal gemaakt. Het was in India, in 1930, dat wist ik niet meer. En behalve die oppervlakkige sneetjes in de polsen en voeten, liet de vooraanstaande arts die het onderzoek deed, ook druppels uit zakjes water op de wondjes druppelen. Zodat het slachtoffer de indruk kreeg flink te bloeden.
Tachtig procent moet overgeven
Dit moet iedereen weten, vind ik. Dat je dood kunt gaan van je eigen gedachten. Het kan ook minder fataal, maar zeker zo indrukwekkend: geef een groep proefpersonen een slok suikerwater en vertel dat het braakmiddel is. Tachtig procent moet dan overgeven! Besef dus wat het lezen van een bijsluiter bij je medicijnen teweeg kan brengen, en probeer na het lezen te denken dat het bij jou wel zal meevallen. Arts-onderzoeker Lucassen die ik interviewde, ervaart weerstand bij artsen en patiënten om placebo- en nocebo-effecten serieus te nemen. ‘Dat is vreselijk jammer, want deze effecten kunnen enorm zijn.’ Doe er je voordeel mee!
Ook iets gelezen dat iedereen moet weten?
Heb jij ook lang geleden iets gelezen dat steeds in je geheugen blijft hangen? Laat het hieronder weten en reageer! Ik had het ook bij dit artikel uit 2008, dat vertelt dat homoseksualiteit bij 1500 diersoorten is waargenomen, bijvoorbeeld giraffen, struisvogels en blauwe vinvissen. Dat moet iedereen weten denk ik, dat helpt bij de maatschappelijke acceptatie waaraan het nog altijd schort.